Jedan od naših najlepših manastira
Ni u jednom srpskom manastiru nisu se tako oštro prelamale sudbine naroda i ishodile istorijske mene kao u hramu Svetog Hristovog Vaznesenja u Rači. Ovo svetilište je zablistalo u srednjem veku kao zadužbina kralja Dragitina Nemanjića, izraslo u središte pravoslavne duhovnosti i kulture, rasadnik pismenosti, a zatim se – sa izlivom turske osvajačke bujice u srpske zemlje – suočavalo sa dubokim ponorima nesreće i zla.
Manastir je tri puta spaljivan, rušen i pljačkan: posle 1459., 1688. (1690.) i 1813. godine, ali je u suočavanju sa tragičnom sudbinom i dušmanima koji su hteli da zatru tragove njegovog postojanja, istrajavao i jačao nacionalno biće. Najzad, u oslobođenoj Srbiji kneza Miloša, u osvitu 19. veka, hram u Rači je ponovo zablistao nekadašnjim sjajem (1826), kada su na monumentalnom crkvnom zdanju završeni građevinski radovi.
Najveće zasluge za obnavljanje sadašnjeg manastirskog arhitektonskog kompleksa ima narod Sokolske nahije, duhovnik i arhimandrit Hadži Melentije Stefanović, glasoviti knezovi: Petar Vasić i Mića Arsenijević Vojić, brojni darodavci i ktitori a među njima i knez Miloš Obrenović.
Za razliku od većine manastira, u Rači nisu vršena arheološka istraživanja, kako bi se došlo do materijalnih tragova i dobila sigurnija saznanja o istorijskom kontinuitetu. I dalje ostaju otvorena mnoga pitanja, obavijena velom tajni. Istraživači najčešće koriste podatke iz žive narodne tradicije, zapise i natpise, letopise i pomenike, kratko i nejesno rukopisane od strane monaha u manastirima.
